حجت الاسلام والمسلمین مهدی ابوطالبی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در برنامه تلویزیون اینترنتی پاسخ وابسته به مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه به بررسی «نوع مواجهه علما با حکومت رضا خان» پرداخت و گفت: در چند سالی که به حکومت رضاخان منتهی می شود؛ وی سلسله مراتبی را برای رسیدن به پادشاهی طی می کند.

وی ادامه داد: رضاخان در حقیقت یک افسر قزاق بود که رده های مختلفی از نگهبانی در سفارت هلند تا فرماندهی نیروهای قزاق را پشت سر گذاشت.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: انگلیسی ها به دنبال یک شخصیت مقتدر، قلدر و تابع در ایران بودند. در همین جهت انگلیس قصد داشت طی قرارداد ۱۹۱۹ که به وثوق الدوله مشهور است و شامل دو بخش بوده؛ یکی برنامه های نظامی ایران تحت نظر انگلیسی ها باشد و دیگری به برنامه های اقتصادی مربوط میشد را به ایران تحمیل نماید. البته ظاهر قرارداد این گونه بود که می خواستند به طور مثال ارتش جدید ایجاد کرده و نظام اقتصادی را اصلاح نمایند. اما در واقعیت تمام نظام اقتصادی ایران و ارتش را تحت الحمایه خود قرار دادند.

وی افزود: در ایران اقشار مختلف همچون علما و روشنفکران مخالف قرارداد ۱۹۱۹ بودند. در نتیجه این قرارداد برای انگلیسی ها به سرانجام نرسیده و به موفقیت منجر نشد.

حجت الاسلام والمسلمین ابوطالبی خاطرنشان کرد: از جمله دو مانعی که بر سر راه قرارداد انگلیسی ها وجود داشت می توان به وجود علما و روحانیون و مجلسی که پس از مشروطه روی کار آمده و به نحوی اختیارات شاه را محدود می کرد، اشاره داشت.

وی گفت: در آن زمان استعمار اهداف خود را در کشورهای مستعمره از طریق عقد قراردادهای مختلف پیش می برد. در ایران کشورهایی همچون انگلیس برای رسیدن به اهداف خود و بستن قراردادهایی جهت بهرمندی از ثروت کشور، به تغییر شاه و روی کارآمدن شخص وابسته ای به خود نیاز داشتند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور شد: حکومت قاجار به کشور ایران ظلم زیادی کردند اما به بیگانگان وابسته نبودند. حکومت پهلوی هم ظالم و هم خائن بودند.

وی تصریح کرد: نظام قاجار نظامی استبدادی و ایلاتی بود؛ و به پشتوانه ایل خود به قدرت رسید. حکومت پهلوی نظامی استبدادی استعماری داشت؛ در نتیجه قدرت خود را از بیگانه دریافت کرد.

حجت الاسلام والمسلمین ابوطالبی بیان داشت: اسناد متعددی مانند اعتراف انگلیسی ها و خاطرات افراد مختلف از خاندان پهلوی وجود دارد مبنی بر اینکه کودتای رضاخان در راه رسیدن به موفقیت و قدرت از حمایت مالی بانک انگلیس، حمایت مالی حکومت دست نشانده انگلیس در هند و انجمن های مختلف وابسته به انگلیس استفاده کرد.

وی با اشاره به مواضع و مواجهه علما با به قدرت رسیدن پهلوی گفت: مواضع علما در آن زمان به چند دسته تقسیم می شود؛ علمایی که عتبات بودند حکومت ایران را یک حکومت شیعی می دانستند که نیاز به تقویت داشت.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: علمای عتبات و برخی دیگر از علما به دو دلیل از جمله اقتدار رضاخان در سروسامان دادن به اوضاع نظامی کشور در ایام وزارت جنگ و تظاهرهای مذهبی رضاخان، از به قدرت رسیدن خاندان پهلوی بدبین نبودند.

وی با برشمردن برخی از تظاهرهای مذهبی رضاخان برای رسیدن به قدرت ادامه داد: برپایی مراسم احیای شب قدرت در میان نیروی قزاق، به راه انداختن دسته عزاداری قزاق ها و برخورد با فحشا در تهران از جمله اقدامات مذهبی رضاخان برای جلب نظر نیروهای مذهبی جامعه بود.

حجت الاسلام والمسلمین ابوطالبی اظهار کرد: وجهه مذهبی که رضاخان در برابر مردم جامعه به خود گرفته بود برای برخی باعث ایجاد خوش بینی شده بود.

وی در رابطه با مواضع علما در مواجهه با رضاخان خاطرنشان کرد: علمای سیاسی به شدت با رضاخان مخالف بوده و صریحا با به قدرت رسیدن وی مقابله نمودند. و دسته دیگر از علما در جامعه بعد از مشروطه به دلیل به شهادت رسیدن عده ای از علما در ورود به سیاست احتیاط را حاکم کردند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: رضاخان در هنگام تشکیل حکومت، تقویت مذهب تشیع و ایجاد رفاه برای مردم را دو هدف اصلی حکومت خود معرفی می کند.

وی گفت: علمایی که در ابتدا به رضاخان خوش بین بودند پس از گذشت حدود دو سال از حکومت پهلوی با دیدن چهره واقعی این حکومت به مخالفت های جدی برخاستند.

حجت الاسلام والمسلمین ابوطالبی تصریح کرد: با استفاده از اسناد و مدارک موجود از آن دوره به خوبی می توان به بی سوادی رضاخان پی برد.

وی ادامه داد: رضاخان با برخی از محفل های روشنفکری آن دوره جلسه برگزار می کرد و از آن ها درخواست برنامه و تئوری نموده تا اجرا نماید.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: تقریبا تمام علما طی اقدامات مختلفی با عملکرد رضاخان مخالفت خود را اعلام نمودند. اما مواضع و نوع مواجهه آن ها با رضاخان متفاوت بود.

وی اظهار کرد: می توان مواضع و مواجهه علما با رضاخان را به سه دسته تقسیم کرد؛ یک عده از علما به قیام و مبارزه صریح اقدام نمودند. طیف دیگری از علما نیز به صورت مستقیم با رضاخان به مبارزه برنخاسته و معتقد بودند باید طوری رفتار کرد که رضاخان را رام نمود.

حجت الاسلام والمسلمین ابوطالبی خاطرنشان کرد: دسته سوم از علمای معترض به رضاخان نسبت به سیاسیت های وی مخالفت نمودند اما موضع تند و صریحی از خود نشان ندادند بلکه اقدامات آن ها به مرور زمان اتفاق افتاد.

وی بیان داشت: یکی از دلایلی که انقلابی همچون انقلاب ۱۳۵۷ در مخالفت با رضاخان شکل نگرفت این بود که در جامعه نحوه مقابله با رضاخان به یک شکل نبود.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: می توان دلیل دیگر شکل نگرفتن قیام مردمی علیه رضاخان را آماده نبودن شرایط اجتماعی جهت اقدام به قیام برشمرد.

وی یادآور شد: رضاخان هنگامی که به قدرت رسید، حداقل بخشی از مردم، بخشی از علما و تقریبا همه روشنفکران به دلیل حرکت های تثبیتی رضاخان با به حکومت رسیدن وی موافق بودند.

حجت الاسلام والمسلمین ابوطالبی گفت: روزی که رضاخان مجبور به کنار گذاشتن پادشاهی و حکومت شد؛ هیچ کس از وی رضایتی به دل نداشت. ضعف شدید اقتصادی، اختلاف طبقاتی، از بین رفتن آداب و رسوم ملی ایران، منع تمام مراسمات مذهبی مردم از جمله اقدامات غلط رضاخان بود که باعث ایجاد نارضایتی تمام جامعه نسبت به وی شد.

وی ادامه داد: روشنفکران ابتدا با رضاخان موافق بودند زیرا به دنبال استبدادی بوده که نگاه های غربی آن ها را در جامعه حاکم نماید. اما رضاخان عملکرد استبدادی خود را برای همه به کار می گرفت.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: انگلیسی ها پس از اینکه شکست خود را در رابطه با روی کار آوردن رضاخان دیدند؛ این بار گزینه بعدی خود را محمدرضا شاه در نظر گرفتند.

وی خاطرنشان کرد: می بایست فضاهای تاریخی را به درستی دریافت نماییم. متاسفانه در برخی از کتب تاریخی نگاه غلطی را به مخاطب القا می کنند. همچنین نمی توان عدم قیام برخی از علما در زمان پادشاهی رضاخان را از روی رضایت و موافقت آن ها تلقی نمود بلکه بسته به نوع سیاست خود عمل می کردند.