حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد یاوری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام در برنامه این هفته تلویزیون اینترنتی پاسخ وابسته به مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه به بررسی برخی از مهم ترین مسائل پیرامون «زندگی و زمانه امام موسی کاظم علیه السلام پرداخت و ضمن تسلیت سالروز شهادت هفتمین پیشوای شیعیان دوازده امامی گفت: گاهی در محافل و کتبی دیده می شود که عددهای متفاوتی برای مدت زندانی شدن امام کاظم علیه السلام مطرح شده است. یک سری زمینه ها باعث شد که مهدی ، هادی و هارون عباسی از جمله خلفای عباسی که در دوران زندگی امام موسی کاظم علیه السلام در حاکمیت بودند؛ نتوانند امام کاظم علیه السلام را به عنوان رهبر و زعیم واجب الاطاعه ببینند که مردم از او پیروی می کنند.

وی ادامه داد: فعالیت های امام کاظم علیه السلام در آن زمان شامل مواردی چون مدیریت جامعه اسلامی، مدیریت سازمان وکالت (که یک دولت در سایه بود)، مدیریت منابع مالی، کمک به فقرا و مستضعفین و تامین شیعیان بود. فعالیت امام باعث می شد، افراد در راس حاکمیت امام و مدیریت ایشان را تحت نظر گرفته و حتی گاهی امام را در بند حبس نمایند.

این پژوهشگر تاریخ اظهار کرد: مهدی، هارون و هادی از جمله خلفای عباسی بودند که نسبت به زندانی کردن امام کاظم علیه السلام دست به اقدام زدند. بنابر گزارشات به دست آمده مهدی و هارون در زمان حاکمیت خود امام را از مدینه به عراق احضار کردند البته در منابع تاریخی مدت آن مشخص نیست. ولی بنابر شواهد و قراین مدت این احضار چند ماه بوده است.

وی افزود: خلفای عباسی با احضار امام کاظم علیه السلام در واقع به نحوی قصد مدیریت جامعه شیعه را داشتند.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: در زمان حکومت هارون عباسی، این خلیفه با مشاهده گسترش فعالیت های امام کاظم علیه السلام و همچنین نامه هایی که از امام به دست هارون می رسید که در آن شیعیان امام را واجب الاطاعه خطاب کرده بودند و بیانات امام که گاهی حق مشروعیت خود را نسبت به خلافت بیان می کردند؛ همگی زمینه هایی را به وجود آورد که هارون به کنترل و زندانی کردن امام کاظم علیه السلام اقدام نماید.

وی با اشاره به مدت زندانی شدن امام کاظم علیه السلام توسط هارون عباسی گفت: طبق گزارشات دقیقی که از منابع کهن به دست آمده است از سال 179 که هارون وارد مدینه می شود و با امام ملاقاتی دارد. پس از اینکه امام حق مشروعیت خود را مطالبه کرده و از حق خود دفاع می کند هارون عصبانی شده و دستور می دهد که امام کاظم علیه السلام را به عراق احضار کنند. سپس دستور می دهد امام را به بصره جایی که نسبت به امام کینه دارند، ببرند.

حجت الاسلام والمسلمین یاوری یادآور شد: یکسال امام کاظم علیه السلام را در بصره نگه داشتند. در طول یکسالی که امام در بصره بود والی بصره اظهار داشت جز خیر و نیکی از امام چیزی ندیده بنابراین تصمیم گرفت دیگر امام را به زور در بصره نگه ندارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) بیان داشت: هارون پس از اظهار نیک والی بصره نسبت به امام کاظم علیه السلام تصمیم گرفت امام را از بصره به بغداد بفرستد. امام به مدت سه سال نیز در بغداد به سر برده تا سپس به شهادت رسیدند.

وی تصریح کرد: می توان گفت جمعا مدت زندانی شدن امام در زمان هارون 4 سال بوده است.گاهی درباره مدت زمان حبس امام کاظم علیه السلام اعداد و ارقام مختلفی به گوش می رسد؛ لذا این اعداد به دلیل عدم صحت باعث ایجاد شبهه می شود.

سیره سیاسی امام در تقابل با حاکمان ظلم

حجت الاسلام والمسلمین یاوری افزود: امام کاظم علیه السلام وقتی در زندان بودند چه در بصره و چه در بغداد، مخفیانه به نامه نگاری می پرداختند. به طور مثال به پرسش های شیعیان که طی نامه هایی به دست امام در زندان بغداد می رسید، ایشان به این پرسش ها پاسخ داده و به رسالت خود عمل می کردند.

اقدامات امام در زندان

وی با اشاره به نحوه فعالیت و امامت امام کاظم علیه السلام در زندان ادامه داد: می توان گفت امام زمان خود در زندان را به انجام عبادت، فرستادن نامه به بیرون از زندان برای شیعیان و صحبت و هدایت سایر زندانیان و زندان بانان اختصاص می دادند.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار کرد: امام کاظم علیه السلام از طریق فرستادن نامه به بیرون از زندان به نحوی به مدیریت جامعه شیعی می پرداختند. برخلاف تصورها زمانی که امام دیگر در زندان نبودند؛ آزادی ایشان به گونه ای نبود که بتوان گفت دیگر تحت کنترل جاسوسان قرار ندارند.

وی خاطرنشان کرد: به دلیل حجمه کنترل هایی که از سوی خلفای عباسی علیه امام کاظم علیه السلام صورت می گرفت؛ پیروان امام از ترس جان قلم و کاغذی که با خود به نزد امام می بردند تا سخنان ایشان را بنویسند در لایه لباس های خود پنهان می کردند.

حجت الاسلام والمسلمین یاوری افزود: کنترل ها، خفقان و تقیه نسبت به امام و برخی از شیعیان بوده است. شیعیانی نیز در مناطق دیگر زندگی می کردند که اهل فعالیت سیاسی نبودند. در نتیجه امام نکات لازم همچون حق حاکمیت اهل بیت علیهم السلام را به این شیعیانی که تحت کنترل نبودند، می آموخت.

انعکاس وجهه سیاسی امام کاظم علیه السلام در میان مردم

وی گفت: امام در شرایط تقیه به دنبال حفظ جان شیعیان بود، اما برخلاف القاعات نادرست که پنداشته می شود امام دائم در زندان به سر می برد و با حاکمیت برخوردی نداشت؛ امام نسبت به اعمال خلاف هر سه خلیفه واکنش و برخورد داشت و خلافت آن ها را غاصب می دانست. رفتار و وجهه سیاسی امام در فضای تقیه در بین مردم منعکس می شد.

این استاد حوز و دانشگاه تصریح کرد: در زمان زندگی امام کاظم علیه السلام سیره نبوی تحریف و بدعت گذاری صورت می گرفت به گونه که خلفای عباسی به فقیه شرع دروغگو بودن را نسبت می دادند.

وی ادامه داد: امام کاظم علیه السلام می بایست در فضای پر از بدعت، تحریف، وجود جریان هایی که به جعل روایات می پرداختند، عدم دسترسی مردم به احکام درست، پراکندگی جمعیت شیعه در مناطق مختلف به فعالیت پرداخته و جامعه را مدیریت نماید.

اقدامات امام کاظم علیه السلام در جهت جلوگیری از انحرافات

حجت الاسلام والمسلمین یاوری با اشاره به اقدامات امام کاظم علیه السلام در زمینه های علمی گفت: یکی از فعالیت هایی که امام از لحاظ میراث علمی داشت، بازخوانی روایات نبوی به گونه که هم سند روایات را به پیامبر می رساند و هم سنت پیامبر را بازگو می کرد، بود.

وی اظهار کرد: با مدیریت و فضایی که امام کاظم علیه السلام ایجاد کرد، جامعه شیعه از لحاظ علمی غنی شده و از رفتن به سمت انحرافات مختلف جلوگیری شد. با توجه به پراکندگی جامعه شیعه و سوال های متعدد آن ها، از مجموعه سوال هایی که مردم با نامه نزد امام می فرستاند و ایشان پاسخ می داد در نهایت به کتابی تحت عنوان «مسائل علی بن جعفر» تبدیل شد.

اهمیت معرفی جانشین از سوی امام

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به اهمیت معرفی جانشینی از سوی امام کاظم علیه السلام خاطرنشان کرد: امام کاظم علیه السلام نسبت به معرفی وصی پس از خود آنچنان حساس بوده که حتی در زندان و در اواخر عمر آن را به شیعیان خود یادآوری کرد. به طور مثال می توان به بیانات امام در رابطه با تحویل اموال از سوی مردم به امام رضا علیه السلام اشاره داشت.

وی بیان داشت: افرادی که همچنان به ولایت امام کاظم علیه السلام پایبند بوده و امامت امام رضا علیه السلام را نپذیرفتند، امام رضا علیه السلام با آن ها به شدت برخورد کرد، لذا مردم این دسته از افراد را به خوبی شناختند.

حجت الاسلام والمسلمین یاوری با اشاره به نقش امام کاظم علیه السلام در هویت بخشی به جامعه شیعی افزود: امام با توصیه هایی مانند پایبندی به پرداخت وجوهات، حفظ نمادهای مؤمن مانند پوشیدن انگشتر و به دست گرفتن تسبیح از خاک کربلا، پوشیدن لباس های زیبا در میان جامعه جهت جلوگیری از تحقیرهای مردم، انجام صله رحم، تعامل با اهل جامعه و مهربانی نسبت به بستگان و سایر افراد سعی می کرد که ظاهر و هویت دینی و شیعی در بین مردم حفظ شود.